Инженерлік-топогеодезиялық ізденістер

• Топографиялық түсірілім (масштаб 1:200, 1:500, 1:1000, 1:2000, 1:5000 және 1:10 000) – инженерлік-геодезиялық ізденістер кешені, оның нәтижесінде жергілікті жердің егжей-тегжейлі жоспары құрылады. Топографиялық түсірілім бірнеше кезеңнен тұрады, бұл учаскені және оның ерекшеліктерін мұқият зерттеуге мүмкіндік береді:
• Дайындық кезеңі
• Техникалық тапсырма алу;
• Бұрын орындалған геодезиялық жұмыстар туралы берілген аумаққа материалдарды жинау және талдау;
• Тапсырыс берушінің техникалық тапсырмасының талаптарын ескере отырып, топографиялық-геодезиялық жұмыстар бағдарламасын дайындау;
• Топографиялық-геодезиялық жұмыстарды жүргізуге рұқсат алу (тіркеуді жүзеге асыру).
• Далалық кезең
• Аумақты барлай отырып зерттеу;
• Арнайы мақсаттағы геодезиялық желілерді қоса алғанда, GPS пайдалана отырып тірек геодезиялық желілерді құрудан (дамытудан); жоспарлы-биіктіктегі түсірілім геодезиялық желілерін құрудан; топографиялық түсіруден, оның ішінде жерасты және жер үсті құрылыстарын түсіруден тұратын далалық жұмыстар кешенін орындау;
• Алынған материалдар мен деректерді олардың сапасын, дәлдігі мен толықтығын бақылауды қамтамасыз ету үшін алдын ала өңдеу үшін жүргізілетін есептеу және басқа жұмыстардың қажетті көлемін орындау
• Камералық кезең.
• Жердің цифрлық моделін (ЖЦМ) қалыптастыру, топографиялық жоспарлар мен профильдер жасау
• Коммуникациялардың топографиялық жоспарларына инженерлік коммуникацияларды қолданудың толықтығы мен дұрыстығын үйлестіру
• Орындалған жұмыстардың (топографиялық-геодезиялық жұмыстар) нәтижелері бойынша қажетті қосымшаларды және инженерлік-топографиялық жоспарлардың түпнұсқаларын (графикалық және цифрлық түрде) қамтитын техникалық есепті жасау және Тапсырыс берушіге беру

• Топографиялық карта (масштаб 1:500, 1:1000, 1:2000, 1:5000 және 1: 10 000) рельеф, өзендер мен көлдердің орналасуы, топырақ пен өсімдіктер туралы толық ақпаратты қамтиды. Жоспар шартты белгілері бар қажетті жер учаскесін бейнелейтін ауқымды сызба болып табылады. Ол барлық бағыттар бойынша тұрақты масштабты сақтайды, беткі деңгейлердің қисықтығын ескере отырып құрылады
• Жоспар картаның қасиеттерін сақтайды және оның құрамдас бөлігі болып табылады. Кез келген масштабтағы құрылыс объектісін жоспарламас бұрын, топографиялық карта мен коммуникациялар сияқты жеке объектілерді егжей-тегжейлі көрсететін жоспарды қамтитын жобалық құжаттаманы дайындау қажет.

• Мұндай жағдайларда карта мен жоспар құру қажет:
• Құрылысқа рұқсат;
• Коммуникацияларды жобалау және қосу;
• Тұрғын немесе тұрғын емес ғимаратты қайта құру;
• Жерді меншікке немесе ұзақ мерзімді жалға беру;
• Кез келген учаске үшін ландшафт жобасын жасау.

Түсірілім геодезиялық желісі 1:5000 – 1:200 масштабында топографиялық түсіруді орындау процесінде инженерлік-топографиялық жоспарларды құруды қамтамасыз ететін геодезиялық жоспарлы және биіктік негізін тығыздыққа дейін қалыңдату мақсатында құрылады.
Түсірілім (жоспарлы-биіктік) геодезиялық желі спутниктік технологияларды қолдана отырып, теодолиттік жүрістерді құра отырып, триангуляцияны, сызықтық-бұрыштық желілерді, түзу, кері және аралас қиылыстыруды және олардың үйлесімін, техникалық нивелирлеу жүрістерін, сондай-ақ спутниктік биіктік анықтамаларын пайдалана отырып құрылады (дамытылады).

Далалық трассалау — жобаланған трассаны оның өзгеруін нақтылай және табиғи түрінде бекіте отырып жергілікті жерге көшіру. Трасса жергілікті жерде оның негізгі нүктелерінің орналасуымен анықталады:


1) қисықтың басы мен соңы (ҚБ және ҚС);
2) бұрылу бұрыштарының шыңдары (БШ);
3) қисықтың ортасы (ҚО);
4) құрылыстардың осьтерімен қиылысу нүктелері.

Жергілікті жердегі бұл нүктелер белгілермен бекітілген. Белгінің түрі олардың жергілікті жерде сақталуының қажетті мерзіміне байланысты. Тұстау нүктелері маңызды белгілермен бекітіледі. Трассаны картадан жергілікті жерге көшіру оның негізгі нүктелерінің координаттары бойынша немесе трассаны жергілікті жерге байланыстыру деректері бойынша жүргізіледі. Нүктелік координаттар мен байлау элементтері карта арқылы графикалық түрде анықталады. Сондықтан негізгі нүктелерді жергілікті жерге көшіру дәлдігі негізінен картаның масштабымен анықталады. Трассаның нүктелерін жергілікті жерге ауыстырғаннан кейін теодолит немесе полигонометриялық қадамдар салынады, оларға барлық аталған нүктелер кіреді. Осы жұмыстар барысында бұрылыс бұрыштары арасында «ілу» және сызықтарды өлшеу, көлденең бұрыштарды өлшеу, оң нүктелер мен көлденең белгілермен пикетаж бөлу жүргізіледі. Пикетаж бөлу кезінде сызықтар өлшеуіш таспамен (сызықпен) бір бағытта өлшенеді, мәндерді жіп тәрізді қашықтық өлшегіш бойынша салыстырады. Пикеттер ағаш қадалармен бекітіледі. Жақын жерде «қақпа» орнатылып, қазба жасалады. Трассаның басталуы ПК0 деп белгіленеді. Келесі пикетаж нөмірі оның басынан бастап жүздеген метр жолды білдіреді. Рельеф нүктесі жақын пикеттерге дейінгі қашықтықты көрсететін оң нүктелермен сипатталады, мысалы: ПК5+68. Көлбеу учаскелерде пикеттерді өлшенген қашықтыққа бөлу кезінде көлбеу үшін түзетулер енгізіледі. Айналу бұрыштарына жақын бөлудің өзіндік ерекшелігі бар.
Қисықтың негізгі элементтері: ҚБ = БШ— Т ҚС = ҚБ + К ҚО = ҚБ + К/2
Бақылау: ҚС = БШ-Д+Т, ҚО = ҚС — К/2

• Топографиялық карта (масштаб 1:500, 1:1000, 1:2000, 1:5000 және 1: 10 000) рельеф, өзендер мен көлдердің орналасуы, топырақ пен өсімдіктер туралы толық ақпаратты қамтиды. Жоспар шартты белгілері бар қажетті жер учаскесін бейнелейтін ауқымды сызба болып табылады. Ол барлық бағыттар бойынша тұрақты масштабты сақтайды, беткі деңгейлердің қисықтығын ескере отырып құрылады
• Жоспар картаның қасиеттерін сақтайды және оның құрамдас бөлігі болып табылады. Кез келген масштабтағы құрылыс объектісін жоспарламас бұрын, топографиялық карта мен коммуникациялар сияқты жеке объектілерді егжей-тегжейлі көрсететін жоспарды қамтитын жобалық құжаттаманы дайындау қажет.

• Мұндай жағдайларда карта мен жоспар құру қажет:
• Құрылысқа рұқсат;
• Коммуникацияларды жобалау және қосу;
• Тұрғын немесе тұрғын емес ғимаратты қайта құру;
• Жерді меншікке немесе ұзақ мерзімді жалға беру;
• Кез келген учаске үшін ландшафт жобасын жасау.

Ғимараттар мен құрылыстардың деформациялары деп біз құрылыс нүктелерінің, оның бөліктерінің немесе тұтастай алғанда бүкіл құрылымның кеңістіктік жағдайының өзгеруін түсінеміз. Бұл өзгерістер иод уақытында сыртқы және ішкі күштердің әсерінен болады.
Топырақ негізіндегі ғимараттар мен құрылыстар көлденең жазықтықта қозғалуы мүмкін, бұл ығысу деп аталады немесе тігінен қозғалуы мүмкін. Тігінен жоғары бағытталған мұндай ығысулар көтерілу, ал төмен қарай шөгу деп аталады. Сонымен қатар, құрылымның периметрі бойынша біркелкі ағып жатқан шөгінділердің нәтижесінде оның негізгі жазықтықтары қисайып кетуі мүмкін. Мұндай еңістіктер қисаю деп аталады.
Біркелкі емес шөгінділер, ең алдымен, құрылымның әртүрлі күштік қысымының және іргетастың астындағы топырақтың біркелкі емес сығылуының нәтижесінде пайда болады, бұл өз кезегінде құрылымдардың конструкцияларында әртүрлі қозғалыстар мен деформацияларды тудырады.
Құрылыстардың шөгу мен көтерілуін практикалық табиғи бақылаудың нәтижелері негіздің тұрақтылығы мен іргетастың сенімділігін сипаттайтын негізгі материалдардың бірі болып табылады. Құрылымдардың кеңістіктік қозғалыстарын жоғары дәлдікпен өлшеу негіз топырақтарының сығылатын қалыңдығының тереңдігі және шөгінділердің уақыт бойынша ыдырауы сияқты маңызды параметрлер туралы сенімді ақпарат алуға, біркелкі емес шөгінділердің шегін белгілеуге мүмкіндік береді, содан кейін беріктік бұзылып, қауіпті қисаюлар, қиғаштанулар, жарықтар пайда болады. Ақырында, құрылыстардың шөгу және көтерілуін зерттеу нәтижелері шөгінділерді жылдам және сенімді болжаудың белгілі бір эмпирикалық әдістері мен тәсілдерін жасауға жақсы негіз болып табылады.
Шөгінділер мен құрылымдардың деформацияларын жүйелі аспаптық өлшеу үлкен практикалық және ғылыми маңызға ие.
Практикалық маңыздылығы – өлшеу нәтижелері Іргетастардың және бүкіл құрылымның тұрақтылығын сипаттау үшін бастапқы материал ретінде пайдаланылады, іс-шараларды алдын ала жоспарлауға мүмкіндік береді, бірақ деформациялардың себептерін жояды, жөндеу жұмыстарын жүргізеді және т.б.